จริยา ทองหอม (Jariya Tonghom): การแกะสลักผักผลไม้

การแกะสลักผักผลไม้

จริยา ทองหอม

16 ธันวาคม 2561

เรียบเรียงขึ้นให้นักเรียนได้ทำแผ่นพับประกอบการนำเสนอและประกอบการฝึกซ้อมการแกะสลักผักผลไม้

ประวัติความเป็นมา

การแกะสลักมีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยมีการบันทึกไว้ในหนังสือนางนพมาศว่าผู้หญิงในวังหลวงมีการเรียนงานบ้านงานเรือน การแกะสลักและสืบทอดต่อกันมาจนถึงลูกหลานในปัจจุบันมีการเปิดสอนในสถาบันต่างๆ เช่น โรงเรียน มหาวิทยาลัย โรงเรียนฝึกอาชีพ และพัฒนาจนเป็นงานธุรกิจแขนงหนึ่ง

สมัยกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงนิพนธ์กาพย์เห่ชมผลไม้ตอนหนึ่ง ความว่า

“น้อยหน่านำเมล็ดออก ปล้อนเปลือกออกเป็นอัศจรรย์

มือใครไหนจักทัน เทียบเทียมที่ฝีมือนาง

ผลเงาะไม่งามแงะ มล่อนเมล็ดและเหลือปัญญา

หวนเห็นเช่นรจนา จำเจ้าเงาะเพราะเห็นงาม”

การแกะสลักผักผลไม้เป็นศิลปะของไทยที่กุลสตรีในสมัยก่อนมีการฝึกหัด เรียนรู้ผู้ใดฝึกหัดจนเกิดความชำนาญก็จะได้รับการยกย่อง

งานแกะสลักใช้กับของอ่อน สลักออกมาเป็นลวดลายต่างๆอย่างงดงาม มีสลักผัก สลักผลไม้ สลักหยวกกล้วยถือเป็นงานช่างฝีมือของคนไทยที่มีมาแต่โบราณ งานสลักจึงอยู่ในงานช่าง 10 หมู่ เรียกว่า ช่างสลัก

การสลักจัดเป็นศิลปกรรมประเภทประติมากรรม เป็นการประดิษฐ์วัตถุเนื้ออ่อนอย่างผัก ผลไม้ ที่ยังไม่เป็นรูปร่าง หรือมีรูปร่างอยู่แล้วสร้างสรรค์ให้สวยงามและพิสดารขึ้น โดยใช้เครื่องมือที่มีความแหลมคม โดยใช้วิธีตัด เกลา ปาด แกะ คว้าน ทำให้เกิดลวดลายตามต้องการ การแกะสลักเป็นการฝึกทักษะสัมพันธ์ของมือและสมอง เป็นการฝึกจิตให้นิ่ง แน่วแน่ต่องาน นอกจากเป็นการฝึกสมาธิแล้วยังเป็นการฝึกฝีมือให้เกิดความชำนาญเป็นพิเศษ และต้องมีความมานะ อดทน ใจเย็น รู้จักการตกแต่ง มีความคิดสร้างสรรค์ การทำงานต้องให้จิตใจทำไปพร้อมกับงานที่กำลังสลักอยู่ จึงได้งานสลักที่สวยงามอย่างเป็นธรรมชาติ ดัดแปลงเป็นลวดลายประดิษฐ์ต่างๆ ตามใจปรารถนา

หลักการแกะสลักผักผลไม้

การแกะสลักผักและผลไม้ถือเป็นงานแกะสลักวัสดุเนื้ออ่อน จำแนกลักษณะของงานตามวิธีการแกะสลัก ได้ดังนี้ คือ

1. รูปร่องลึก เป็นการเซาะเนื้อวัสดุให้เป็นร่องลึกตามลวดลายหรือลักษณะงานที่ออกแบบไว้

2. รูปนูน เป็นการแกะสลักเนื้อวัสดุนูนขึ้นจากพื้น คือ การแกะสลักพื้นให้ต่ำลง ให้ตัวลายนูนสูงขึ้นมา

3. รูปลอยตัว เป็นการแกะสลักที่มองเห็นได้โดยรอบทุกด้าน

เครื่องมือที่ใช้ในการแกะสลัก ได้แก่ มีดบาง มีดปลายแหลม มีดปลายโค้ง มีดฟันเลื่อย มีด ที่ตักทรงกลม

อุปกรณ์ที่ใช้ในการแกะสลัก ได้แก่ เขียงไม้/เขียงพลาสติก ภาชนะใส่น้ำ ถาดรองรับเศษผักและผลไม้

ผ้าขาวบาง ผ้าเช็ดมือ ที่ฉีดน้ำ จาน ถาด กล่องพลาสติกหรือถุงพลาสติก

การเก็บรักษาเครื่องมือ/อุปกรณ์ที่ใช้ในการแกะสลัก

1. หลังใช้งานแล้วต้องทำความสะอาดทุกครั้ง วัสดุที่นำมาแกะสลักบางชนิดมียาง ต้องล้างยางที่คมมีดด้วยมะนาวหรือน้ำมันก่อน แล้วจึงล้างน้ำให้สะอาด เช็ดให้แห้ง เก็บปลายมีดในฝักหรือปลอก

2. หมั่นดูแลมีดแกะสลักให้มีความคมสม่ำเสมอ เวลาใช้งานผักและผลไม้จะได้ไม่ช้ำ โดยหลังการใช้ต้องลับคมทุกครั้ง เช็ดให้แห้งเก็บใส่กล่องโดยเฉพาะ และเก็บไว้ให้พ้นมือเด็ก